Mèn mén là món ăn chính của đồng bào người Mông mà người chế biến chủ yếu là phụ nữ. Cách gọi mèn mén bắt nguồn từ tiếng quan hỏa (Trung Quốc) có nghĩa là bột ngô hấp. Làm mèn mén không phức tạp nhưng cũng kinh qua nhiều công đoạn và đòi hỏi sự kinh nghiệm nhất định. Hạt ngô tẻ được tách khỏi lõi ngô, xay thành bột, sàng bớt vỏ. Khi có bột ngô vừa ý, người ta rắc thêm chút nước, đảo đều đến khi bột ngô tơi ra rồi đặt vào chỗ gỗ đồ chín trong chảo nước.

Người Mông làm bột ngô thường xay thủ công bằng loại cối đá hai  thớt chồng lên nhau, rất nặng và khó thao tác. Ngô ban đầu được xay tróc hết vỏ, rồi mới xay đến khi thành bột mịn. Việc đồ mèn mén cũng phải mất hai lần. Đồ lần đầu để tẩm nước vào bột ngô, để bột ngô tơi, không vón cục người ta cần tính toán thời gian hợp lý, ngô già hay ngô non đều cần thời gian khác nhau. Với bột ngô non, chỉ cần nước trong chảo sôi, bắt đầu có hơi nước bốc lên miệng chõ là có thể hoàn thành lần đồ đầu tiên, với ngô già thì cần thêm lửa lâu hơn.

Sau lần đồ đầu tiên, bột ngô được dỡ ra nia, đảo tơ, lọc ra những mảng ngô già lửa rồi tiếp tục đặt ngô vào chõ lần thứ hai cho bột chín hẳn, khi đó việc nấu mèn mén mới được coi là hoàn tất. Chế biến mèn mén từ lúc bắt đầu tới khi hoàn thành mất ít nhất 2-3 tiếng nên để kịp phiên chợ sáng, phụ nữ Mông phải dậy từ 4-5 giờ sáng để chuẩn bị. Người lên nương mang mèn mén đi ăn sáng, rồi ăn trưa.

Vị mèn mén chín thơm lan tỏa, bùi ngọt, đậm đà, ăn càng chậm rãi, nhai càng kỹ càng thấy thấm hương thấm vị. Vì mèn mén khá khô, dẻo nên nếu dùng trong bữa chính, mèn mén thường được ăn kèm canh rau cải hoặc đậu chúa (xáo lẩu) để không bị nghẹn. Trong các chợ phiên, mèn mén có thể ăn cùng thắng cố. Còn một món nữa nếu ăn mèn mén không có nó thì mất cả ngon đó là ớt nướng, do điều kiện thời tiết ở vùng cao rất giá lạnh nên người Mông ăn ớt rất giỏi để chống rét, ớt càng cay càng tốt, đúng vị nhất phải là ớt thóc, quả nhỏ xíu như hạt thóc, đem nướng lên giã với muối, ăn cùng với mèn mén cứ gọi là ngon tuyệt.

Kể cả với những người Mông cao tuổi, không ai còn nắm rõ lịch sử ra đời của mèn mén chỉ biết rằng món ăn giản dị đã gắn bó với viên đá, hòn sỏi vùng cao, nơi trồng được hạt thóc khó khăn gấp trăm lần tạo một nương ngô. Ngày nay, cuộc sống người Mông đã có phần sung túc, trong bữa ăn hàng ngày đã có bát ngọc thực trắng trong. Tuy nhiên vào mỗi dịp lễ tết, mèn mén vẫn được nấu và trân trọng đặt lên bàn thờ gia tiên, như một cách người Mông nhớ về cội rễ khó khăn của mình. Du khách muốn thưởng thức mèn mén có thể lên thăm các chợ phiên vùng cao như Bắc Hà, Si Ma Cai, Mường Khương... như một cách gần gũi để tiếp cận với văn hóa ẩm thực độc đáo của người Mông vùng Tây Bắc.

Theo Maskonline