1. Cây sưa

Hoa sưa trắng muốt trên đường phố Hà Nội tháng 3. Ảnh: Internet.

Mỗi dịp tháng 3 về, những con phố Hoàng Hoa Thám, Phan Đình Phùng, Trần Huy Liệu và công viên Lê -nin... lại rợp trắng hoa sưa. Cây sưa đã có mặt trên đường phố Hà Nội từ lâu đời, thường được biết đến là loài cây cho hoa đẹp, có hương thơm. Trong vòng 10 năm gần đây, khi tình trạng chặt trộm sưa diễn ra thường xuyên, người ta mới để ý tới loài cây này và biết đến giá trị thực sự của nó.

​Sưa gồm có 2 loại phổ biến là sưa trắng và sưa đỏ, ngoài ra còn có sưa vàng... 

Sưa trắng (còn có tên gọi là: cây thàn mát, mác nác, duốc ca, thăn mút)

Cây sưa trắng còn được gọi là thàn mát. Ảnh: Internet.

Sưa trắng thuộc chi thàn mát (millettia) là một loài cây thân gỗ, ưa sáng, cao khoảng 10-15m. Cành nhánh dài, mềm mại, hoa có màu trắng nên thường được trồng để làm đẹp và tạo bóng mát ở một vài tuyến phố Hà Nội. Tại các tỉnh miền thượng du như: Hoà Bình, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, Bắc Kạn, Thái Nguyên... sưa trắng mọc dại rất nhiều.

Sưa trắng là cây gỗ tạp không có giá trị kinh tế. Nhân dân thường dùng để làm duốc cá (tán nhỏ, trộn cùng tro bếp, thả xuống nước để bắt cá). Gần đây, nhiều người dùng hạt thàn mát để giệt trừ sâu bọ, vì bột hạt thàn mát có thể gây ngộ độc cho sinh vật.

Sưa đỏ (còn gọi là: sưa Bắc Bộ, Trắc thối, Trắc hoa trắng, Huê mộc vàng, Hoàng hoa lý, Hoàng hoa lê...)

Cây sưa đỏ cho gỗ tốt, giá trị kinh tế cao. Ảnh: Internet.

Sưa đỏ là cây thân gỗ, màu vàng nâu hay xám, nứt dọc, có thể cao tới 10–15m, lá kép mọc so le, hoa trắng chùm nhỏ, quả kết chùm.

Khác với sưa trắng, sưa đỏ mới là loài cây có giá trị kinh tế cao. Sưa đỏ được xếp vào loại cây cho gỗ quý hiếm (gỗ nhóm IA), cấm khai thác và sử dụng với mục đích thương mại năm 1994. Riêng cây rừng trồng được phép khai khác và sử dụng.

Gỗ trắc cho mùi thơm thoảng như hương trầm, phần lõi gỗ màu đỏ hơi nâu, thớ chéo, mạch vòng, thuộc loại gỗ nặng, bền và quý đẹp. Ngày trước, người ta còn dùng gỗ sưa đỏ để đóng đồ nội thất trong cung đình, quan tài cho các vua chúa vì nó vô cùng quý giá. Có cây sưa được định giá lên tới hàng trăm tỷ đồng.

Gỗ sưa đỏ có vân 4 mặt, khi đưa ra ngoài trời, phản chiếu ánh sáng 7 màu, được ưa chuộng để chế tác đồ gia dụng, bàn ghế, tượng phật, thần tài, ông địa... nhưng vì mức độ quý hiếm nên gỗ sưa đỏ vẫn ưu tiên cho mục đích tâm linh.

2. Cây hoa sữa

Hoa sữa - đặc trưng của phố phường Hà Nội. Ảnh: Internet.

Hoa sữa cũng là loài cây quen thuộc của phố phường Hà Nội. Hương hoa sữa vừa là niềm vui thích, vừa là sự “sợ hãi” của những người bị dị ứng phấn hoa. 

Cây hoa sữa có tốc độ sinh trưởng nhanh, có thể đạt chiều cao lên đến 40 m. Cây dễ trồng, dễ chăm lại cho cảnh quan đẹp nên chủ yếu được trồng làm cây bóng mát, cây công trình. Tại Hà Nội, hoa sữa được tập trung nhiều nhất ở phố Quang Trung và đường Nguyễn Du. Mùa thu ghé thăm những con phố này, du khách sẽ cảm nhận được mùi hương đượm nồng, ngọt ngào của hoa sữa.

3.  Cây sao đen

Hàng cây sao đen trên phố Lò Đúc, Hà Nội. Ảnh: Internet.

Cây sao đen có kích thước lớn cao, to, tán đẹp nên rất thích hợp để trồng làm cây đường phố, quanh các công trình lớn. Cây sao đen được trồng từ đầu thế kỷ 20 tại Hà Nội, nổi tiếng là hàng sao đen ở phố Lò Đúc.

Sao đen có nhiều công dụng, mang lại lợi ích kinh tế cao. Trong công nghiệp sơn, lo cây này được dùng làm vec-ni để xảm thuyền. 

Bên cạnh đó, sao đen được khai thác chủ yếu để lấy gỗ. Gỗ sao đen có màu vàng nhạt, hơi xám, thuộc loại gỗ quí, không mối mọt nên thường được dùng trong ngành công nghiệp chế biến gỗ, đóng tàu, thuyền, phà... vì gỗ sao đen rất cứng và chịu được nước, chịu gió bão.

4. Cây xà cừ

Hàng xà cừ cổ thụ trên đường Hoàng Diệu, Hà Nội. Ảnh: Internet.

Xà cừ là cây thân gỗ lớn cao từ 30-40m, có tốc độ sinh trưởng nhanh, chịu được khô hạn, có khả năng giữ đất, giữ nước, bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái quanh vùng..

Trên các tuyến phố, công viên, vườn thú, trường họ, khu đô thị... xà cừ thường được trồng để làm đẹp, tạo bóng mát, mang lại màu xanh cho cảnh quan. Xà cừ được trồng nhiều nhất trên đường Hoàng Diệu, Phan Đình Phùng. Gỗ xà cừ chắc, đẹp, cho giá trị kinh tế cao và được sử dụng trong đóng tàu thuyền, các đồ gỗ gia dụng…

5. Cây cơm nguội

Cây cơm nguội mang trong mình tình yêu và nỗi nhớ Hà Nội. Ảnh: Internet.

Nhắc đến Hà Nội, những người con của mảnh đất này hẳn không quên cây “cơm nguội” – một loại cây rất đặc trưng, mang dáng vẻ Hà thành. Cây cơm nguội đi vào thơ ca, trở thành tình yêu và nỗi nhớ của hàng triệu con người.

Mở đầu cho bài hát “Nhớ mùa thu Hà Nội” của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là hình ảnh cây cơm nguội càng làm tăng thêm vẻ cổ kính, lãng mạn của Hà Nội khi đất trời vào thu: “Hà Nội mùa thu! Cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ, nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ, mái ngói thâm nâu...”

Cây cơm nguội được trồng rải rác ở các trục phố trung tâm quận Hoàn Kiếm như Lê Thái Tổ, Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt, Phan Chu Trinh. Nổi tiếng nhất là những cây cơm nguội mọc bên bờ hồ Hoàn Kiếm, từ khu vực bưu điện đến UBND thành phố. Đường Yên Phụ là nơi trồng nhiều cây cơm nguội nhất Hà Nội với khoảng 50 cây.

Cây cơm nguội được dùng nhiều trong y học vì những công dụng đặc hiệu của nó. Người Trung Quốc dùng vỏ và rễ cây cơm nguội để điều trị bệnh phong thấp, đau xương; lá cây được nghiên cứu để chữa bệnh ung thư đường tiêu hoá, ung thư dạ dày, viêm gan truyền nhiễm, viêm phổi, viêm hầu họng. Ở Ấn Độ, người ta dùng dịch ép lá làm thuốc trị loét. 

6. Cây sấu

Hàng sấu già trên đường Trần Phú, Phan Đình Phùng đã cùng bao thế hệ người Hà Nôị trải qua tuổi thơ hồn nhiên, trong sáng. Giữa một Hà Nội nhộn nhịp và năng động, hàng sấu cổ thụ vẫn đứng đó với vẻ rêu phong, cũ kỹ, mang nét đẹp cổ kính, yên bình và tỏa bóng mát rợp con đường. Những cây sấu già như một điểm tựa tinh thần vững chắc cho những ai đã trải qua thời bom đạn, khói lửa, để thi thoảng họ lại có dịp tâm sự với nhau và kể cho con cháu về chuyện xưa.

Phương Nga