1. Tục ngủ mèo

Ảnh: Internet

“Ngủ mèo” là phong tục lâu đời của dân tộc Chơ Ro để những chàng trai, cô gái đủ 15 tuổi có thể được tự do tìm hiểu nhau trước khi nên duyên vợ chồng.

Khi tình cảm đến độ đắm say và có ý định nên duyên vợ chồng thì chàng trai sẽ chủ động hẹn cô gái cùng “ngủ mèo” để tìm hiểu kỹ hơn về nhau. Màn đêm buông xuống, chàng trai sẽ đến nhà người thương, mang theo một cây đòn và một roi mây. Theo tín ngưỡng của người Chơ Ro, chiếc roi mây vừa là tín hiệu cho cô gái, vừa là vũ khí tự vệ của chàng trai xua đuổi các loài thú dữ trong đêm.

Vào thời điểm thích hợp, nếu cô gái nghe tiếng cây đòn gõ nhẹ lên vị trí buồng nằm và roi mây luồn qua khe cửa thì sẽ nắm roi mây rung lên ám chỉ cho người yêu trèo vào. Sau khi đã vào đến nhà, chàng trai sẽ đặt chiếc đòn mang theo xuống sàn và đi trên chiếc đòn này. Đây là nghi thức để tránh làm các thành viên khác trong nhà thức giấc. Nhưng dù cha mẹ cô gái có biết, họ cũng làm ngơ vì tin vào sự lựa chọn của con mình và cho đó là ý Giàng (ý trời).

Theo tục “ngủ mèo”, chàng trai không được phép ngủ đến sáng mà phải ra về trước khi mọi người trong nhà cô gái thức giấc. Tuy nhiên, gia đình cô gái chỉ chấp nhận chuyện “ngủ mèo” này nhiều nhất là ba lần. Sau đêm thứ ba chàng trai phải chủ động đến trình diện bố mẹ cô gái và xin phép được cưới. Nếu chàng trai không xin phép bàn chuyện cưới hỏi thì nhà cô gái có quyền giữ lại rồi cử người đến nhà chàng trai đánh tiếng tế nhị rằng: “Chuồng nhà tôi hiện đang giữ một con trâu nhà ai bị lạc. Gia đình bên này thử sang xem có phải của nhà mình không?”. Nghe như vậy, gia đình nhà chàng trai sẽ hiểu ngay vấn đề và nhanh chóng nhờ người xác nhận thông tin chắc chắn đó là con trai mình, họ sẽ cắt đặt người đại diện mang rượu qua nhà cô gái để đáp lời “nhận trâu” và bàn các thủ tục cho đôi trẻ cưới nhau.

Dù phong tục “ngủ mèo” đã có từ lâu đời nhưng ngày nay vẫn được người Chơ Ro lưu truyền và trở thành một nét văn hóa thể hiện sự phóng khoáng, tự do trong tình yêu, nhưng vẫn mang đậm tính nhân văn.

2. Ngủ thăm

Những chàng trai, cô gái dân tộc Dao. Ảnh: Internet

Ngủ thăm là một tục lệ từ hàng nghìn năm nay của đồng bào các dân tộc thiểu số Thái, Mông, Dao, Mường…ở Mường Lát (Thanh Hóa). Tục lệ này cho phép những chàng trai đến tuổi trưởng thành được phép tới "ngủ thăm" nhà một cô gái mà họ có cảm tình.

Khi các cô gái đến tuổi trưởng thành, các chàng trai ưng cô gái nào sẽ đến tìm hiểu người con gái đó và có thể "ngủ thăm". Nếu nhìn nhà nào đèn trong buồng còn sáng thì chàng trai phải tự cạy cửa để vào. Sau khi đã vào được rồi, chàng trai sẽ nằm xuống bên cạnh và phải để tự cô gái tắt hay vặn nhỏ ngọn đèn. Đặc biệt, hai người chỉ được trò chuyện, tâm sự ở tư thế chung chăn, chung gối mà không được chạm vào người nhau.

Sau khoảng 5-6 đêm tìm hiểu như thế, nếu thấy phù hợp, cô gái sẽ có quyền quyết định cho chàng trai “ngủ thật”. Nhưng để được “ngủ thật” thì cả hai phải thưa chuyện với bố mẹ để 2 bên gia đình đi xem có hợp tuổi hay không. Khi bắt đầu “ngủ thật”, chàng trai phải đến làm công cho gia đình cô gái và không được về nhà khi gia đình cô gái không cho phép. Trong trường hợp không còn thích chàng trai nữa thì cô gái sẽ gói quần áo cùng một gói cơm nắm cho vào địu và bảo với chàng trai rằng: "Anh cứ về thôi!", điều này đồng nghĩa với việc cô gái đã từ chối.

3. Ngủ duông

Ảnh: Internet

Theo tục “ngủ duông" của người Cơ Tu (hay còn gọi theo tiếng địa phương là lướt zướng) thì người con trai phải làm nhà ngủ duông vào tầm tháng 9, tháng 10 của năm, sau khi đã thu hoạch xong. Gọi là nhà nhưng thực chất đây chỉ là một cái chòi làm bằng các vật liệu tạm như lá cây... dựng ở nương rẫy hoặc ở bìa rừng và ngôi nhà này cả làng đều biết.

Nếu như chàng trai và cô gái trong làng đem lòng thương mến nhau thì họ có thể ngủ ở nhà duông cùng nhau từ 3 đến 5 đêm hoặc hơn thế để tự do tìm hiểu. Tuy nhiên, họ không được vi phạm những quy định như cấm quan hệ bừa bãi hoặc có thai trước khi cưới.

Nếu như vi phạm, tùy theo mức độ sẽ bị phạt khác nhau nhưng thường phạt nặng hơn về phía người con trai. Làng sẽ bắt người đó phải giết heo hoặc trâu, bò và mang từng phần đến từng gia đình trong làng để tự thú tội. Đôi khi, nhà trai sẽ phải đền bù cho nhà gái nào là ché, chiêng, đồ trang sức quý... hoặc phải chịu nợ truyền kiếp từ đời này sang đời khác và bị cộng đồng ruồng bỏ. Cũng nhờ hình phạt nặng này mà từ xa xưa, nam nữ Cơ Tu khi tiếp xúc, quan hệ tình cảm với nhau đều có ý thức giữ gìn tình cảm trong sáng và tôn trọng đạo đức.

4. Ngủ ngửi

Ảnh: Internet

Người dân tộc Dao đeo tiền ở huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ có một phong tục kỳ lạ để chọn vợ, chọn chồng có tên “ngủ ngửi”.

Tương truyền, vào thuở ban sơ, ông trời chỉ cho trái đất hai người Dao, một nam và một nữ nhưng lại ở nơi xa xôi, hẻo lánh và bắt họ tự tìm đến với nhau. Họ mải miết tìm nhau, tìm mãi đến khi gối mỏi, lưng còng, mái tóc đã nhuốm màu bụi trần thì họ mới gặp được nhau. Hai người đã bất chấp khó khăn, vất vả rồi cuối cùng cũng được thành vợ, thành chồng. Nhưng vì quá say tình, họ đã quên mất nhã ý của ông trời là buộc họ phải làm quen hơi nhau.

Sự trừng phạt "gần mặt nhưng xa lòng" của ông trời thật nghiệt ngã khiến họ gần như chết dần. Khi hai cơ thể sống là vợ là chồng mà không thể hoà nhập được thật là một sự đầy ải. Chính vì vậy, ông bà của người Dao đeo tiền từ thuở sơ khai ấy đã buộc cháu con khắc phục lại lỗi thiếu sót của họ với lời nguyền đó là “ngủ ngửi”.

Kể từ đó, trai gái người Dao đeo tiền đến tuổi cập kê lại tìm đến nhau để chuộc với ông trời lỗi quá vội vàng yêu mà ngày xưa tổ tiên mình đã mắc phải. Họ buộc phải ngửi mùi và ngủ cùng nhau để cho 2 cơ thể có thể quen hơi và ý nghĩa của việc ông trời bắt họ làm vậy đó là để cho trai gái được kết duyên vợ chồng, sống trọn đời chung thuỷ bên nhau...

5. Ngủ lần cuối trước khi ly hôn

Ảnh: Internet

Mặc dù người Thái và Khơ Mú rất coi trọng chuyện hôn nhân nhưng nếu xảy ra tình trạng ly hôn thì phong tục chia tay lại hết sức lạ đời.

Sau một ngày từ tòa trở về, cặp vợ chồng vừa chia tay phải trở về bản để chuẩn bị làm lễ ly hôn. Theo nghi thức, lễ sẽ được làm ở nhà người vợ trước và  họ phải chuẩn bị những thứ tương tự đám cưới như cho người đi đến các gia đình trong bản mời đại diện đến tham dự. Ngày hôm sau, gia đình nhà trai cũng cũng dựng rạp, mở loa đài, mổ bò, mổ lợn tưng bừng và cúng bái tổ tiên.

Khi buổi lễ kết thúc, vào ban đêm, hai vợ chồng về nhà chung của hai người (trước khi cưới, nhà trai phải dựng nhà trước) và ở cùng với nhau một đêm cuối cùng. Thông thường những đêm như thế này, họ thức với nhau đến sáng để tâm sự và rồi ngày sau đó, người vợ và những đứa con (nếu vợ bị chồng bỏ) sẽ mang đồ đạc về nhà ngoại ở và chính thức chia tay nhau. Kể từ đó về sau, họ chỉ còn là vợ chồng cũ và được phép tìm hiểu, xây dựng gia đình mới.

Trang Đàm