Dế mèn là một trong những đặc sản dân dã của xứ Mường Lò, Yên Bái. Ảnh: chesach.vn

Dế mèn chiên là món ăn vừa lạ lùng, vừa khiến nhiều người phải lắc đầu e ngại. Điều này tương tự như có người sợ ăn đuông dừa sống với mắm hay rùng mình khi nghĩ về món nhộng tằm bởi thấy nó giống… con sâu. Và cũng không ít người kinh hãi khi nhìn thấy những con côn trùng nằm trên bàn nhậu như bọ xít, cào cào hay dế mèn.

Nhưng với người Thái ở Mường Lò (xã Nghĩa Lộ, Yên Bái), những món ăn chế biến từ côn trùng như dế mèn chiên lại là đặc sản. Món ăn này đã có từ lâu đời và trở nên phổ biến với cư dân nơi đây. Nếu một lần “dũng cảm” thưởng thức, du khách sẽ nhớ mãi vị ngon, béo, bùi, ngọt và hương thơm của dế.

Người dân vùng này vẫn lưu truyền câu ca dao nói về mùa bắt dế:

“Bao giờ cho đến ngày xưa
Để nghe tiếng võng đong đưa của bà
Để dầm nắng dưới đầm hoa
Rình con dế cụ thò ra thụt vào…”

Trước đây, khi mùa bọ xít nhãn vừa kết thúc, người dân Mường Lò sẽ lục đục chuẩn bị đồ nghề đi bắt dế mèn. Bởi lúc trời đất bước vào tháng mưa ngâu, cỏ non nhú lên mơn mởn thì càng nhiều những con dế mập mạp, đen bóng và béo ngậy. Nhưng ngày nay không cần chờ đến mùa dế mèn vào tháng 7 âm lịch (tháng đón mưa ngâu), du khách cũng có thể được thưởng thức nhiều món ăn bình dị, dân dã và ngon lành từ dế.

Thật ra, đồ ăn chế biến từ dế mèn không đáng sợ như nhiều người vẫn nghĩ. Theo y học cổ truyền, dế mèn chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, vị cay, mặn, tính ôn, có tác dụng lợi tiểu và chữa thủy thũng.

Các tài liệu nghiên cứu của nước ngoài cũng chỉ ra rằng thịt dế mèn giàu protit, ít chất béo, giàu khoáng chất (canxi, kali, mangan, natri, sắt và các vitamin) cần thiết cho sự phát triển cơ thể và trí não. Ăn thịt dế mèn giúp giảm lượng coletoron trong máu, có khả năng chữa chứng nhiễm độc nước tiểu, đại tiện khó, sỏi thận…

Từ xưa, nhiều người đã biết chế biến nhiều món ngon độc đáo từ dế mèn. Ngoài món dế chiên giòn truyền thống còn có dế rang muối ớt, dế nướng, dế chiên bột, dế chiên bơ, gỏi dế, dế kho tiêu… hấp dẫn không kém.

Dế mèn chiên vàng, giòn rụm là món nhậu ngon lành. Ảnh: SNtours

Đằng sau mỗi đĩa dế mèn chiên vàng ruộm thơm ngon là một quá trình công phu từ việc bắt dế, lựa chọn nguyên liệu, sơ chế và nấu nướng.

Trước kia, bắt dế tuy không khó nhưng cần sự chăm chỉ. Khi tối trời hoặc sau cơn mưa, dế tụ rất đông dưới các cột đèn cao áp 2 bên đường tại nhiều tuyến phố ở Nghĩa Lộ. Người ta có thể đào hang, đổ nước hoặc bắt từng con dế cho vào túi đựng.

Ngày nay, bắt dế theo mùa thì không đáp ứng được nhu cầu ngày một tăng của thực khách nên người dân nghĩ ra cách nuôi dế. Dế được nuôi trong chậu nhựa, thùng nhựa, thùng xốp hay thùng carton. Thức ăn cho chúng là cỏ sạch, rau khoai lang, rau muống, lá sắn. Mỗi lứa dế sẽ thu hoạch được sau 40 – 45 ngày.

Món ăn ngon cũng nhờ dế ngon. Vì vậy, công đoạn chọn dế cần kỹ càng, không thể sơ sài. Dế được chọn chế biến món ăn là dế còn sống, khỏe mạnh, đủ chân và càng.

Sau khi chọn xong, người ta sẽ sơ chế, làm sạch dế. Dế được ngâm trong nước  muối loãng (công thức pha nước ngâm là 2 sôi:1 lạnh) từ 3-5 phút. Mục đích là khiến dế vừa nhanh chết, vừa sạch sẽ, an toàn khi chế biến.

Tiếp đó, người ta cắt bỏ những chân có gai sắc nhọn, rút ruột và bỏ túi hôi ở gáy con dế. Công đoạn này phải thật khéo léo và nhẹ nhàng để dế không nát mà còn nguyên con. Sau đó, dế được rửa lại bằng nước sôi hoặc ngâm nước măng chua để khử mùi, vớt ra cho ráo nước rồi mới làm món theo yêu cầu của khách.

Tùy từng món dế, đầu bếp sẽ ướp dế với những nguyên liệu khác nhau. Nếu là món phổ biến như dế mèn chiên giòn sẽ được ướp với nước mắm, gừng, tỏi, sả, tiêu, bột ngọt rồi đổ vào chảo mỡ nóng già. Lưu ý nên dùng lượng mỡ vừa phải, vì bản thân dế đã rất nhiều dầu. Khi chiên hạn chế đảo đi đảo lại vì sẽ làm gãy càng và thân dế mà chỉ hất đều chảo. Dế chín vớt ra đĩa, rắc lên trên một ít lá chanh thái chỉ trông rất hấp dẫn và dậy mùi.

Món dế chiên giòn càng ngon hơn, tròn vị hơn nhờ bát nước chấm. Nước chấm được pha từ tỏi, sả, ớt bằm nhỏ, bột ngọt, đường, nước mắm và tương ớt. Vị cay, chua, ngọt và hương thơm ấm từ sả, ớt khiến món ăn thêm thanh, bớt ngấy vì dầu mỡ. Nếu không, thực khách cũng có thể rưới tương ớt hoặc nước măng chua để tăng vị đậm đà cho món ăn. Người ta còn ăn dế mèn chiên với cóc xanh, xoài xanh, dưa chuột, chanh…

Giờ đây, dế chiên giòn là món nhậu yêu thích của nhiều người, không chỉ người dân bản địa mà còn có cả những thực khách dưới xuôi. Đĩa dế chiên vàng, thơm mùi gia vị quyện vào nhau. Cắn từng miếng dế giòn tan và cảm nhận vị thơm, ngon ngọt, bùi béo có thể sẽ khiến thực khách quên khuấy luôn việc mình đã từng cau mày ghê sợ khi nghe tên món ăn từ côn trùng này.

Còn những ai thích ăn dế chiên bột thì cách tẩm ướp như món dế chiên giòn, cuối cùng lăn đều từng con dế vào bột chiên tôm và trộn đều trước khi chiên. Món này ăn kèm rau xà lách, rau sống các loại, dưa leo, cà chua, đậu phộng, me.

Những ngày mưa ngâu se sẽ lạnh, được ngồi nhâm nhi đĩa dế mèn chiên vàng, giòn rụm, nóng hổi, khề khà bên chén rượu nồng nàn, cóng xôi nếp Tú Lệ dẻo quánh thì chẳng còn gì tuyệt bằng!

Thanh Thúy