Hàng dừa nước xanh bạt ngàn ở miền Tây. Ảnh: hachi8/thanhnien

Người miền Tây không lạ gì trái dừa nước bởi nó mọc dày đặc ở vùng đất cửa sông ven biển, các rạch miền sông nước Cửu Long hay khu vực có hệ sinh thái bán ngập mặn. Bạn dễ dàng thấy những rừng dừa nước bạt ngàn, xanh mướt khi đi từ vùng cửa biển Cần Giờ, Gò Công tới cửa sông Tiền, sông Cổ Chiên, Hàm Luông, Vàm Cỏ… Một số vùng ven sông, rạch miền Trung cũng có dừa nước nhưng người dân không mấy quan tâm. Còn ở miền Tây, dừa nước là một thứ quả đặc sản được nhiều người yêu thích, có nhiều công dụng và hữu ích trong đời sống.

Dừa nước cho quả quanh năm nhưng nhiều nhất trong 2 tháng (khoảng tháng 8 đến tháng 10). Cũng là họ nhà dừa, nhưng bề ngoài dừa nước rất khác so với dừa cạn. Có người bảo lần đầu nhìn dừa nước thấy giống bông hoa, người thì liên tưởng tới quả thông khô, thậm chí có người còn chẳng biết tả hình dáng dừa nước thế nào mà gọi là “quả cầu gai”.

Dừa nước trông như "quả cầu gai". Ảnh: danviet

Trái dừa nước bé hơn dừa cạn, ghép lại với nhau thành hình cầu gọi là quài dừa. Ảnh: Internet

Cũng mọc thành từng buồng sai trĩu như dừa cạn, nhưng dừa nước chọn cách kết trái độc đáo hơn. Mỗi trái dừa nước kết chặt lại, ghép với nhau thành hình cầu có đường kính 25 - 30cm, gọi là quài dừa. Một quả cầu tương đương với một buồng dừa, có đến hàng trăm trái. Trái dừa nước bé hơn dừa cạn, chỉ bằng quả trứng, màu nâu sẫm như màu đất.

Dừa nước là loại quả riêng có ở miền Tây. Ảnh: Internet

Thân cây dừa nước mọc ngang trong lòng đất, chỉ lá và cuống hoa mọc trồi lên trên. Vậy nên nếu gọi quả dừa nước là “quả đất” cũng không sai vì đó chính là những tinh túy được kết tụ và chắt lọc từ đất mà tạo nên những trái ngọt mát lành đặc trưng của miền Tây.

Gọi là dừa nước nhưng toàn cùi. Ảnh: Internet

Cùi dừa màu trắng đục, mềm dẻo, vị ngọt nhẹ. Ảnh: zing

Gọi là dừa nước nhưng quả lại không có… nước, chỉ có cùi (cơm dừa) hình giống quả nhót, màu trắng đục. Trái dừa nước ngon là phải mềm dẻo, cùi chứa lượng nước vừa phải, vị ngọt nhẹ, bùi bùi, thanh mát. Người có kinh nghiệm chỉ cần nhìn quài dừa nước là biết đã thu hoạch được chưa. Quài dừa cúi xuống nghĩa là cơm dừa đã hình thành, đến độ vừa ăn. Dừa còn non thì cùi mỏng, nhão, nhiều nước, ăn không “sướng” miệng. Dừa già thì cùi cứng, nhai bã miệng mà không có vị gì.

Dừa nước giải nhiệt tốt trong mùa hè. Ảnh: Internet

Trong những ngày hè oi nóng, cơm dừa được chế biến thành món giải khát đầy hấp dẫn. Đơn giản thì tách lấy gần chục cùi dừa pha cùng nước đường, bỏ vài viên đá, nếu thích thì thêm cùi thốt nốt giòn sừn sựt, thanh mát là bạn đã có ly nước giải khát mát lạnh, ngọt lịm giải nhiệt mùa hè. Cầu kỳ hơn, người miền Tây còn dùng cùi dừa nước để nấu chè, làm mứt dẻo, pha chế cocktail,…

Không chỉ là thứ đồ giải khát, món ăn thân thuộc của vùng quê dân dã, dừa nước cũng rất hữu ích trong đời sống của nhà nông. Lá dùng để lợp nhà che nắng che mưa, đan rổ rá. Bẹ và sống lá làm lạt buộc, bện thừng, dệt thảm hoặc phơi khô làm chất đốt. Dưới những rặng dừa nước là nguồn thu nhập, là sinh kế của người dân vì đó là thế giới của rất nhiều loài thủy sản vùng cửa sông.

Có công dụng như dừa xiêm nhưng dừa nước tính hàn, vị nhạt hơn và được dùng làm thuốc trong Đông y để điều trị một số bệnh. Dừa nước có tính ngọt mát, không độc, giúp tăng cường khí lực, thanh nhiệt, lợi tiểu, cầm máu, tiêu sưng, tiêu độc…

Người Philippines còn biết làm dấm nguyên chất hoặc rượu tuba từ nhựa được trích từ cuống hoa dừa nước, dùng cánh hoa nở hãm trà uống. Người Malaysia biết cách làm đường dừa nước thơm ngon để xuất khẩu. Thậm chí người dân đảo Roti và Savu còn đem dừa nước làm thức ăn cho lợn để thịt ngọt hơn.

Nhắc đến miền Tây sông nước còn có những rừng dừa nước xanh phủ bạt ngàn ven biển, ven sông. Gắn liền với tuổi thơ của những đứa trẻ miệt vườn, dừa nước ngày nay là đặc sản dân dã của một vùng quê mộc mạc, yên bình mà ai từng một lần thưởng thức cũng thòm thèm mỗi khi muốn một ly nước mát ngày hè.

Phương Nga