Chù ụ là "đệ nhất xấu xí'' trong họ nhà cua. Ảnh: mytour

Thuộc họ nhà cua, chù ụ thường sống ở những vùng biển bãi bồi, nước lợ, nơi dòng sông đổ ra biển, nhiều nhất là các huyện duyên hải tỉnh Trà Vinh. Nếu so “nhan sắc” với những loài giáp xác có “8 cẳng 2 càng” như cua, ghẹ, ba khía… thì chù ụ được xếp vào diện xấu xí, cục mịch, nhưng hương vị của nó thơm ngon chẳng hề kém cạnh.

Chù ụ có 2 càng lớn màu đỏ hoe, to lớn kềnh càng, mình hình vuông to cỡ chiếc nem, trên mai lại có những vết hằn sần sùi trên tấm lưng gồ ghề giống như hoa văn, khiến người ta dễ liên tưởng tới một gương mặt buồn thảm. Chù ụ là từ thường được người miền Nam dùng để miêu tả một khuôn mặt cau có, phụng phịu như đang giận dỗi nhưng chẳng có vẻ đáng ghét. Có lẽ vì bề ngoài thô kệch, lừ đừ, di chuyển chậm chạp và mặt lúc nào cũng sù sụ buồn nên người dân nơi đây gọi nó là chù ụ.

Ngày trước, người Trà Vinh thường bắt ghẹ, cua biển, ba khía nhiều vì dễ khai thác hơn chù ụ. Dù chậm chạp, lề mề nhưng vì chù ụ biết thuật “ẩn thân”, ngụy trang nên rất khó bắt. Chỉ những người giàu kinh nghiệm, không ngại khổ mới đi bắt chù ụ. Bởi có lão luyện đến đâu, người giỏi nhất cũng chỉ có thể bắt được 2-3kg chù ụ trong khi phải đối mặt với muỗi rừng, đỉa, vắt và nhiều nguy hiểm khác rình rập.

Người ta phải lội sâu vào các cánh rừng đước ven biển tìm hang để đánh bắt chù ụ. Dụng cụ bắt chù ụ chỉ cần một cái xẻng đào đất, nhưng quan trọng nhất vẫn là mắt nhìn và kinh nghiệm. Chù ụ ở rất sâu trong hang và người có kinh nghiệm, kỹ năng giỏi ở chỗ biết hang nào có chù ụ, hang nào không để đỡ tốn công đào.

Chù ụ bị bắt khỏi hang chỉ sống được 1 ngày, nên cần đánh bắt và chế biến ngay trong ngày. Thịt ngọt, săn chắc, lớp vỏ giòn, làm được thành nhiều món ngon hấp dẫn nên được nhiều thực khách yêu thích. Theo người dân địa phương, ngon nhất vẫn là chù ụ “cốm” thường có vào khoảng tháng 2-3 âm lịch. Đây là mùa chù ụ lột vỏ nên thịt thơm ngon, béo ngậy hơn.

Trước khi chế biến, chù ụ được rửa sạch đất, cát, bỏ yếm rồi để ráo nước. Người Trà Vinh nấu nướng đơn giản, không cầu kỳ để giữ nguyên được vị tươi ngọt, hương thơm đặc trưng của hải sản tươi sống. Ấy thế mà thực khách vẫn tấm tắc khen ngon và thích thú với con chù ụ thịt ngọt, vỏ giòn tan và mùi thơm đặc trưng. Phổ biến nhất vẫn là “chù ụ 4 món”: luộc, nướng, hấp bia và rang me. Với người bản địa, người ta còn ăn cả vỏ chù ụ để bổ sung thêm canxi mà không sợ mẻ răng vì sau khi chế biến vỏ chù ụ giòn chứ không cứng.

Đơn giản nhất là chù ụ luộc nước dừa xiêm. Chỉ cần đun sôi nước dừa xiêm rồi thả chù ụ đã sơ chế sạch sẽ vào là được. Chờ một lúc là chù ụ chín, có màu đỏ rất bắt mắt. Món này ăn kèm rau sống, dưa chuột, cà chua… chấm muối tiêu chanh thì ngon hết ý. Thực khách sẽ cảm nhận được vị dừa thơm ngọt thấm đẫm trong từng thớ thịt  đậm đà, ngọt vị biển.

Chù ụ hấp có màu đỏ đậm hấp dẫn. Ảnh: Hoài Vũ/Tuoitre

Món ăn đơn giản không kém là chù ụ hấp bia cũng giúp thực khách cảm nhận được vị ngọt nguyên thủy của thịt chù ụ.

Chù ụ nướng. Ảnh: Hoài Vũ/Tuoitre

Chù ụ nướng cũng là món ăn khác từ chù ụ được nhiều người yêu thích. Nhìn từng con chù ụ tươi sống được nướng trên than hồng cho đến khi chín đều, mùi thơm dần lan tỏa trong không khí thì cũng là lúc sự thèm ăn của bạn được đánh thức đến mức phải ứa nước miếng. Cái ngon của chù ụ nướng là những chiếc càng giòn rụm, thịt chắc và ngọt chấm cùng muối tiêu mà bạn có thể nhấm nháp cả ngày không chán.

Chù ụ rang me là món khoái khẩu của nhiều người. Ảnh: Internet

Cầu kỳ hơn nữa (nhưng vẫn chẳng khó làm) là chù ụ rang me. Chù ụ được thả vào chảo dầu đã phi hành tỏi thơm phức rồi đảo đều đến khi chuyển sang màu đỏ, mùi thơm bốc lên nức mũi thì nêm nêm các gia vị, đường cho vừa miệng ăn. Sau đó mới rưới nước cốt me lên trên rồi đảo thêm cho ngấm và bắc ra khỏi bếp. Món này làm rất nhanh, chỉ khoảng 15-20 phút là đã có đĩa chù ụ rang me thơm nức mùi tỏi, dậy mùi me chua, phía trên rải vài cọng rau răm hoặc rau mùi xanh non hấp dẫn.

Chù ụ rang me có thể ăn luôn cả vỏ. Cắn một miếng, ta đã nghe cái vỏ giòn tan vỡ cái rụm, miếng thịt chắc, ngọt quyện với vị chua chua ngọt ngọt của nước sốt me tạo nên một hương vị mê đắm, thơm ngon đượm đà. Chù ụ rang me còn là món ăn rất “đưa” cơm mà hiếm ai có thể chối từ.

Nếu có dịp về với “xứ dừa” Trà Vinh, hãy dành cho mình một bữa chù ụ để thưởng thức hương vị hải sản “buồn rầu” nhưng ngon quên sầu độc đáo của người dân miền duyên hải, bạn nhé!

Tuấn Nghĩa