Cá lưỡi trâu U Minh Thượng. Ảnh: Internet

Cá lưỡi trâu được coi là loài động vật có xương sống kỳ lạ nhất thế giới. Trong tiếng Việt, cá lưỡi trâu có rất nhiều tên như cá lưỡi mèo, cá lưỡi bò, cá bơn cát, cá bơn, cá thờn bơn.

Khi mới ra đời, chúng có hình dáng tương đối bình thường. Tuy nhiên, trong quá trình sinh trưởng, hộp sọ của cá lưỡi trâu dần biến dạng. Cuối cùng, hai mắt của chúng cùng nằm về một bên cơ thể. Đặc điểm cấu tạo này cho phép loài cá lưỡi trâu có thể nằm trên một mặt phẳng, ngụy trang thành một tấm thảm có khả năng ăn thịt.

Ở Việt Nam, cá lưỡi trâu sống nhiều ở sông Cái Lớn, thường xuất hiện nhiều nhất vào đầu mùa mưa, tầm khoảng tháng 3, 4 âm lịch hàng năm. Vốn là con cá không mấy giá trị, thường bị bỏ đi khi vô tình đánh bắt được, nhưng qua bàn tay chế biến khéo léo của người dân bản địa, mắm cá lưỡi trâu đã trở thành đặc sản của vùng đất U Minh Thượng.

Hiện nay, giá cá lưỡi trâu nguyên liệu đã lên đến 20.000 đồng/kg, giá mắm lưỡi trâu thành phẩm mua tại nơi chế biến đã lên 60.000 đồng/kg.
Làm mắm cá lưỡi trâu cũng đã tăng thêm thu nhập, cải thiện mức sống cho người dân ở vùng đất U Minh Thượng.

Để làm ra mắm cá lưỡi trâu thì phải trảu qua nhiều công đoạn ủ ướp. Ảnh: Internet

Để có được món cá mắm lưỡi trâu đặc sản phải trải qua cả chục công đoạn, ủ ướp trong nhiều tháng ròng. “Cá bắt về cho vào túi lưới chà xát cho sạch vảy, ướp muối theo tỷ lệ nhất định, cho vào lu, khạp ủ khoảng 2 tháng. Sau đó mang ra trộn với thính (gạo rang xay nhuyễn), rồi ủ tiếp một tháng rưỡi. Công đoạn cuối cùng là chao với khóm (dứa) và đường, ủ thêm khoảng một tháng là dùng được. Cứ 10 kg cá tươi thì cho ra 7 kg cá mắm thành phẩm”, ông Hai Lập – chủ một lò mắm ở ấp Xẻo Kè A, xã Thạnh Yên, U Minh Thượng chia sẻ. 

Cá mắm lưỡi trâu có thể chế biến thành nhiều món ăn như: ăn sống, mắm chưng, mắm kho, lẩu mắm… nhưng phổ biến nhất vẫn là ăn sống kèm với thịt luộc, rau xanh, chuối chát.  Ngoài ra, rừng U Minh Thượng có rất nhiều loại rau tự nhiên có thể ăn chung với mắm là bông điên điển, bông lục bình, bông súng, đọt choại, lá sen non…

Mắm cá lưỡi trâu giờ đây đã trở thành một đặc sản nổi tiếng. Ảnh: Internet

Những ngày ăn thịt, cá nhiều nếu có dĩa mắm sống hay lẩu mắm nhúng rau sẽ là món ăn tuyệt vời, xua đi cái ngán ngấy của ba ngày Tết. Từ lâu, người dân ĐBSCL đã biết làm mắm cá để ăn dần, nhất là vào những tháng mùa khô cá đồng thường khan hiếm. Mắm cá lóc, cá linh… là những món ăn dân dã và khoái khẩu của rất nhiều người. Nay có thêm món mắm cá lưỡi trâu, một đặc sản rất riêng của vùng đất U Minh Thượng mà ai đã có dịp thưởng thức một lần thì sẽ nhớ mãi.... 

Mắm cá lưỡi trâu U Minh Thượng không chỉ có trong bữa cơm gia đình mà còn có mặt ở những bữa tiệc chiêu đãi sang trọng. Từ một món ăn dân dã, mắm cá lưỡi trâu đã trở thành một loại “hàng hóa” và là món ăn yêu thích của nhiều thực khách.

Nguyễn Diệp