Trong ngày tết giết sâu bọ, mọi người trong gia đình thường quây quần bên nhau ăn rượu nếp và hoa quả vào sáng sớm để giết sâu bọ. Người Việt tin rằng, ăn rượu nếp ngay sau khi thức dậy sẽ khiến sâu bọ say và mỗi thứ quả là một vị thuốc để diệt trừ sâu bọ tận gốc.

Tại nhiều địa phương, người dân còn tắm nước lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ "sâu bọ". Đối với nhiều người ở ven biển, đúng giờ ngọ họ sẽ đi tắm biển.

Hơn nữa, theo quan niệm dân gian, vào ngày này khí dương mạnh nhất trong năm nên người ta cúng lễ để cầu an. Do đó, các thầy thuốc cũng thường lên núi hái thuốc trong thời gian này.

Rượu nếp

Rượu nếp hay cái rượu cũng là món ăn được nhiều người ưa thích trong Tết Đoan Ngọ. Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm để giết sâu bọ.

Rượu nếp được ủ từ xôi còn nguyên hạt để lên men, còn gọi là "cái". Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già, con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.

Hoa quả

Người ta quan niệm, trong ngày này, các loài sâu bọ đều hoảng hốt, trốn chạy vì nhà ai cũng có bữa cỗ “giết sâu bọ” vào sáng sớm với hoa quả đầu mùa. Một số thức quả thường xuất hiện trên các mâm lễ của các gia đình trong ngày này như: vải, mận, quất hồng bì, đào, chuối, dưa hấu, dứa...

Bánh gio (bánh tro)

Bánh gio là món ăn truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ của người dân ở miền Nam Việt Nam. Bánh tro có nhiều tên khác nhau như banh ú, bánh gio và bánh âm và có vài biến thể khác nhau theo điệu phương.

Bánh được làm bằng gạo đã ngâm từ nước tro được đốt bằng củi các loại cây khô hay rơm, gói trong lá chuối. Nhân bánh thường bằng đậu xanh hoặc không nhân. Bánh tro dễ ăn, dễ tiêu làm mát ruột, thường ăn với đường hoặc mật, sánh, rất hấp dẫn.

Thịt vịt

Với người dân ở một số vùng miền như miền Trung, miền Nam, thịt vịt là món ăn không thể thiếu trong Tết Đoan Ngọ. Kể cả khi người dân có quan niệm kiêng ăn thịt vịt vào đầu tháng vì sợ đen đủi thì vào ngày 5/5 âm lịch, vẫn có nhiều người ăn thịt vịt.

Theo quan niệm, vào ngày Tết Đoan Ngọ, dương khí mạnh nên ăn thịt vịt có tính hàn, giải nóng, làm mát cơ thể. Thực tế, từ tháng 5 trở đi, vịt bắt đầu vào mùa. Những con vịt béo hơn, thịt ngon và không có mùi hôi nữa. Vì thế, trong Tết Đoan Ngọ, ở hầu hết các gia đình, họ đều mua vịt và chế biến thành nhiều món ăn khác nhau. Trong đó tiết canh vịt là phổ biến nhất.

Truyền thuyết Tết Đoan Ngọ Truyền thuyết kể rằng, năm ấy, khi người nông dân đang ăn mừng vì được mùa thì sâu bọ kéo đến ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Đang lúc nông dân đau đầu trước nạn sâu bọ hoành hành, bỗng nhiên có một ông lão xưng là Đôi Truân từ xa tới, đã chỉ dân chúng cách bài trừ sâu bọ. Theo đó, mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản gồm có bánh gio, trái cây sau đó ra trước nhà mình mà vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau đó sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượt. Ông lão còn dặn: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng. Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày "Tết diệt sâu bọ", có người gọi nó là "Tết Đoan Ngọ" vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ. Từ đó đến nay, người Việt có tục giết sâu bọ vào ngày Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5 âm lịch. Thực tế, những ngày đầu tháng 5 là thời điểm giao mùa, các loài sâu bọ cũng phát triển mạnh mẽ. Ngày “Tết giết sâu bọ” là một trong nhiều tập tục văn hóa, lễ hội của người Việt nhằm tạ ơn tổ tiên, cầu cho mùa màng bội thu, con người được khỏe mạnh, không bị ốm đau, bệnh tật, ma quỷ quấy phá.

Đức Trung